B2 – Bizitokia

Euskal jendarte tradizionalean etxea bizitzeko tokia baino askoz gehiago zen. Etxea euskaldunen bizitzaren oinarri eta ardatza zen; etxea eta haren ondasunak -etxaldea- gauza guzien gainetik zeuden, eguneroko lanen helburu nagusia.
Gure arbasoengandik hartua eta gure ondorengoei emana, etxeak egiten zuen bide luze
horretan, gu pausu bat besterik ez ginela pentsatzen zen; horregatik etxea ez zen gurea, gu etxearenak baizik. Etxeak bere nortasuna zuen, bazuen izena, etxekoek hartzen zutena. Etxeko jaun edo etxekoandre izatea garrantzitsua zen gizartean eta titulu horrek herriko bizitzan parte hartzeko eskubidea ematen zuen batzarretan, auzolanetan…
Etxearen batasuna helburu nagusia izanik, gurasoek, hiltzen zireneko, ez zituzten inolaz ere ontasun guztiak zatitzen seme-alaben artean. Haurride bakoitzak lur puxka ttipia atxikiz ez zuen aski bizitzeko ukanen eta ondorioz, etxearen suntsipena zen.
Horren ordez, seme-alabetarik bat aukeratzen zuten, normalki zaharrena, -oinordekoa/premua/maiorazkoa – etxerako; gerta zitekeen honek ez nahi izatea edo, gurasoen iritziz, beste bat egokiagoa ikustea etxearen iraupena segurtatzeko, orduan azken hau aukeratzen zen.
Gainerakoek bizimodua kanpoan bilatu behar zuten, etxeko premuak haiei emandako
doteak -ezkonsari/petxue- lagundurik. Dena den, ez baziren ezkontzen, segitzen ahal zuten sortetxean oinordekoa laguntzen haren lanetan.
Era honetan etxearen segida segurtatua zen. Horrek esplikatzen du euskal etxeen iraupen harrigarria; zenbait herritan aurkitzen ahal dira duela bospasei mende ziren etxe berak eta, batzuetan, familia berarekin.
Ipar Euskal Herrian Frantziako Iraultzak galarazi zuen ondoriotasun molde hori; hots,
seme-alabak berdinak izanik lege aurrean, guztien artean banatu behar zen etxaldea.
Horrek arazo larriak ekarri zizkion, hasieran batez ere, euskal gizarteari. Legea betetzeko, etxaldea zatitzen zen, bai, baina ondoren premuak anaia, arreba edota ahizpei beren parteak erosten zizkien, berriz ere etxaldearen batasuna mantenduz. Hala ere, askotan, premuek ezin zuten lortu parte guziak erosteko behar zen dirua eta ondorioz etxe asko hondatu ziren.
Maiz, etxea galtzeko arriskuan zelarik, anai-arrebetariko batek Ameriketako bidea hartzen zuen helburu bakarrarekin: sortetxea mantentzeko dirua lortzea. Ez dira guti handik igorritako diruak salbatu zituen etxeak. Kasu guzietan familiaren irizpide nagusia bera zen: etxearen iraupena.

Orhipean, gure herria ezagutzen
Xamar,
Pamiela argitaletxea
(Ikasek moldatua)